gramatyka i słownictwo

Francuzi, których nazwiska stały się zwykłymi słowami

Co zrobił Eugeniusz Poubelle, żeby jego nazwisko kojarzone było ze śmietnikami? Komu zawdzięczamy m.in.: beszamel, gilotynę i sylwetkę? Przyjrzyjmy się popularnym eponimom występującym w języku francuskim.

EPONIM to słowo pochodzące od imienia lub nazwiska osoby kojarzącej się z danym odkryciem naukowym (pasteryzacja ? na cześć jej twórcy Ludwika Pasteura), przedmiotem (bardotka ? biustonosz inspirowany dekoltem Brigitte Bardot) albo ideą (bojkot ? od jego ofiary, Charlesa Cunninghama Boycotta). Kiedy nazwisko staje się zwykłym słowem, traci wielką literę i może ulegać transformacjom ortograficznym i gramatycznym.

 

poubelle (f)

śmietnik

Eug?ne Poubelle (1831-1907) był prawnikiem, dyplomatą i prefektem Paryża. To on wprowadził kosze na śmieci dla codziennych potrzeb mieszkańców przyzwyczajonych do pozbywania się odpadków gdzie popadnie. Według napisanego przez niego rozporządzenia właściciel nieruchomości miał udostępnić trzy 120-litrowe kubły: na odpady ogólne, szkło i muszle po ostrygach. Tak narodziła się segregacja śmieci w Paryżu.

béchamel (f)

beszamel

Louis Béchameil de Nointel był XVII wiecznym finansistą, markizem i smakoszem. Jego kucharz stworzył specjalnie dla niego sos na bazie śmietany, mąki i masła. Nikt wtedy nie przypuszczał, że beszamel stanie się popularniejszy od Louisa Béchameila i będzie jednym z podstawowych sosów światowej kuchni.

chateaubriand (m)

soczysty befsztyk

Francois René de Chateaubriand (1768-1848) był jednym z największych francuskich pisarzy, prekursorem romantyzmu, pasjonatem podróży, który dzięki politycznemu zaangażowaniu był także ambasadorem Francji w Anglii. To tam podobno powstał na jego cześć wolno smażony stek z polędwicy wołowej.

silhouette (f)

sylwetka

Ciemny kontur człowieka przemykał korytarzami dworu w Wersalu, to Etienne de Silhouette (1709-1767), filozof epoki oświecenia, autor myśli politycznych i twórca planu reform mających usprawnić działanie finansów Ludwika XV. Jego pomysły nie zostały jednak wcielone w życie i pozostały niewypełnioną obietnicą zmian. Nazwisko Silhouette posłużyło do nazwania tego, co nie zostało dokończone, niejasnego kształtu jawiącego się na horyzoncie, sylwetki.

guillotine (f)

gilotyna

Joseph Ignace Guillotin (1738-1814) to jedno z najważniejszych nazwisk Rewolucji Francuskiej. Właśnie temu lekarzowi i wykładowcy anatomii zawdzięcza się stworzenie maszyny, która miała zastąpić gest kata i w zdecydowany, jednakowy dla wszystkich sposób dokonywać egzekucji. Warto pamiętać, że przedtem forma kary śmierci zależała od pochodzenia skazanego: szlachtę pozbawiano głowy mieczem, złodziejów wieszano, heretyków palono, zdrajców rozrywano końmi? Guillotin pragnął, żeby egzekucje były jak najmniej okrutne i w miarę możliwości humanitarne. Wcale nie chciał, żeby wymyślony przez niego przyrząd został mianowany jego nazwiskiem. Nie wiedział też, że gilotyna będzie używana w sposób masowy i w wielu przypadkach zupełnie nieuzasadniony. Ponoć do końca życia żałował, że wpadł na pomysł jej stworzenia. Po raz ostatni gilotyna została użyta w 1977 roku.

montgolfi?re (f)

balon

Bracia Joseph i Etienne Montgolfier stworzyli balon, który wykonał pierwszy na świecie lot pasażerski w 1783 roku. Po wielu próbach (na przedmiotach, zwierzętach i trupach), szyciu tysięcy metrów materiału, 850 kilogramowy balon wzniósł się 1000 metrów nad Paryżem, by przebyć 9 kilometrów w 25 minut. Na jego pokładzie byli pierwsi aeronauci François Laurent d?Arlandes i Jean-François Pilâtre. Obaj przeżyli i zapisali się na złotych kartach francuskiego lotnictwa.

nicotine (f)

nikotyna

Jean Nicot (1530-1604) zasłynął wprowadzeniem konsumpcji tytoniu na francuskim dworze. Jeszcze jako ambasador Francji w Lizbonie wysłał Katarzynie Medycejskiej paczuszkę z „lekiem na migrenę” dla jej syna, Franciszka II.
Nicot poza działalnością polityczną i botaniczną, znany jest ze współtworzenia jednego z pierwszych słowników Thresor de la langue francoyse, tant ancienne que moderne, w którym to zdążył opisać tytoń jako nicotiane ? „zioło leczące rany, wrzody i choroby weneryczne”.

CIEKAWOSTKA:
Wiesz, że denimowe jeansy pochodzą z Francji, a dokładnie z miasta Nîmes (de Nîmes = denim)? To właśnie tam tkano znany nam dzisiaj materiał. Kokurencją dla Nîmes była włoska Genua (po francusku G?nes) od której to pochodzi sama nazwa jeans.